ZIENDEROGEN ZUIDWAARTS-11: Oorlog als afleidingsmanoeuvre

Hoe veel kastelen zou ik in de loop der jaren al niet bezocht hebben? Veel. Hier in de buurt is ook een kasteel, in het dorpje Evoramonte. Na vijf kilometer de longen uit mijn lijf fietsen om over steeds weer stijgende heuvels heen te komen en vervolgens piepend en hijgend te voet tegen die enorme molshoop waar het kasteel op staat op klimmen, vraag ik me af: wat zoek ik eigenlijk in die steenklompen van vroeger? Ze zijn allemaal hetzelfde: hoge en dikke muren, smalle doorgangen, links draaiende trappen en grote kille ruimtes.

Maar toen ik binnen was en ik met informatieborden (gelukkig ook in het Engels) het leven van de vroegere kasteelbewoners in gelokt werd, wist ik het weer: ik vind daar mooie verhalen. Een kasteel was namelijk in de middeleeuwen niet alleen een militair bolwerk, maar het was ook het epicentrum van list en bedrog om de politieke macht. De vijand was niet degene buiten de kasteelmuren, maar juist daar binnen. Familie, partners, geliefden, minnaars en minnaressen, vrienden en raadgevers, hoe dichter ze om je heen stonden, hoe groter de dreiging was om door hen van de troon gestoten te worden. Moord en doodslag werden dan zelden geschuwd. Integendeel, dat bleek vaak juist het meest doeltreffend en dus voor de hand liggend.

Het kasteel van Evoramonte heeft ook zo’n verhaal met alles erop en er aan: verleiding en liefde, maar ook moord en politieke handjeklap. De kasteelheer Don Jaime (1479 -1532), hertog van Braganca, was een favoriet van de koning van Portugal, Joa II. Dankzij hem is hij een rijk en machtig man geworden. Maar hij komt in de problemen als hij in 1502 trouwt met Dona Leonar de Mendoca. Hij krijgt namelijk kort na het huwelijk spijt van deze verbintenis. Volgens de Don pleegt ze overspel. En dat gezichtsverlies kan een man in zijn positie zich natuurlijk niet veroorloven. Tot aan paus Alexander VI toe probeert hij het huwelijk ontbonden te krijgen, maar dat lukt hem niet.

In 1512 laat hij haar en haar minnaar, de edelman Antonio Alcoforado, vermoorden. Na deze daad vlucht hij naar een van zijn vele kastelen, inderdaad de burcht hier op de berg in Evoramonte. Daar wil hij wachten tot de storm overgewaaid is. Maar dat gebeurt niet. Zodra hij uit zijn schuilhoek komt, zal hij de consequenties van zijn daad moeten dragen. Ook de truc om zich tijdelijk depressief en ontoerekeningsvatbaar laten verklaren helpt niet.

Dan biedt zijn “vriend” de koning hem een uitweg. Als Don Jaime uit eigen middelen een vloot uitrust en ten strijde trekt tegen de Marokkaanse stad Azamar, dan zal alles vergeten en vergeven zijn. Een oorlog voeren als een soort afleidingsmanoeuvre om je gezicht te redden, dat werk.

Merkwaardig, toen ik dat over deze Portugese Don Jaime las, moest ik onmiddellijk denken aan die andere Don, Donald Trump. Met hem gaat het ook niet goed. Zijn beleidsmaatregelen worden stuk voor stuk geblokkeerd. Hij wordt permanent en op alle mogelijke manieren belachelijk gemaakt. Niemand gelooft hem meer. Zijn populariteit is historisch laag. En . . . zijn mooie vrouw wil niet bij hem in Het Witte Huis wonen. En wat gaat Don Trump doen om zijn gezicht te redden? Inderdaad, hetzelfde als wat Don Jaime in de middeleeuwen deed: oorlog voeren als afleidingsmanoeuvre. Het blijkt maar weer al te waar: de geschiedenis herhaalt zich niet, maar je kunt er wel van leren.