2019 in woorden

De laatste dag van het jaar. In de media worden we overspoeld met terugblikken in lijsten jaar-overzichten van van alles en nog wat. In tegenstelling tot andere "ophefdagen" (kerst, sinterklaas, verjaardagen) vind ik terugblikken bij de jaarwisseling wel leuk. Vaak krijg je dan een soort "Oh ja-belevenis": "Is dat dit jaar gebeurd? Ik dacht veel eerder.", "Goh, ik wist niet dat die dit jaar dood gegaan is", "Dat was ik nou helemaal vergeten.", " en "Ja, dat was schrikken,  of. ". . belachelijk, of ". . afschuwelijk" .

Het schoteltje als climax

Na het verscheiden van Jules Deelder vorige week komen er bij mij meer herinneringen aan hem boven. Ik vertelde al in een vorige blog dat ik Jules Deelder rond 1970 voor het eerst gezien en gehoord had tijdens een poëzie-avond in Het Venster in Rotterdam , waar hij op Deelderiaanse wijze het gedicht Peyton Place Deel 4711 voordroeg. Zie de video bij de blog. Op diezelfde avond was ook Johnny de Selfkicker aanwezig. Ook hij was mij toen nog totaal onbekend. 
De dichters zaten op het podium achter een lange tafel rustig te wachten tot ze aan de beurt waren. Maar Johnny viel op. Het leek wel of hij al wachtend al met zijn "act" begonnen was. Hij was onrustig, zat op zijn stoel heen en weer te schuiven en goot het ene flesje pils na het andere naar binnen. Zijn opkomst was dan ook een moment van spanning. De zaal hield zich muisstil en vroeg zich af wat er komen ging. Hij leek stomdronken, ongecontroleerd en keek onrustig om zich heen. Dwingend de zaal in kijkend begon hij met het voordragen van zijn gedicht:

Trump wordt Queen

Je zult in een land wonen met zo'n president . . .

Jules Deelder: hoe langer je leeft, hoe korter het duurt

"Hoe langer je leeft, hoe korter het duurt", dichtte de oer-Rotterdammer Jules Deelder. Afgelopen week is hij overleden. Als stad- en leeftijdsgenoot heb ik altijd een band met hem gevoeld. Misschien wel vooral omdat ik 40 jaar geleden naar Friesland ben "geëmigreerd". Zo voelde dat toen.

Je wordt oud, wen er maar aan!

Met het klimmen van de jaren begin ik langzaam maar zeker te merken wat oud-zijn betekent. Voor alle duidelijkheid, de beschrijving die nu volgt, is mijn ervaring. Het is het verhaal van een man van 74 jaar die (nog) geen zware ziekte of een heftig trauma (lichamelijk of geestelijk) voor zijn kiezen heeft gekregen.
Een flink aantal jaren geleden las ik een artikel waarin iemand zei: "Na je 60ste jaar gaat je lijf je in de steek laten". Ik vroeg me toen af wat dat inhoudt en hoe je dat zou merken. Ik was nog geen 60 en mijn lichaam deed alles wat ik er van vroeg. Moe zijn was een bijna onbekend fenomeen. Alles werkte gewoon en veel beperkingen kende ik niet. Goed, ik heb bronchitis. Maar dat heb ik al bijna zo lang als ik me kan herinneren. En met de juiste medicijnen is daar goed mee te leven.

Impeachment Trump "kat in 't bakkie"?

Ik weet niet of jullie de afgelopen twee weken de openbare impeachmentverhoren in Amerika gevolgd hebben. Nou ik wel. Live op youtube.com en de dagen erna de nabeschouwingen op alle zenders, van Fox (uiterst rechts)  tot MSNBC (in Amerika gezien als links ). Uren en uren heb ik ademloos voor het scherm gezeten. Het heeft alles van een politieke serie (House of Cards bijvoorbeeld, maar nog veel gekker), een thriller (maar spannender dan bijvoorbeeld Psycho van Alfred Hitchcock) en een Grieks drama (alleen in veel meer dan 5 bedrijven). 

17. Eén dag wereldberoemd in Rotterdam

Na acht weken lang bijna dagelijks 30 tot 40 kilometer te hebben gepeddeld voeren we de Nieuwe Maas bij Rotterdam op en waren we weer thuis. Daar pakten we ons “gewone leven” leven weer op: nog twee jaar in de schoolbanken van de Kweekschool om schoolmeester te worden. En daarna het “echte” leven in.

Maar we beleefden eerst nog een kort moment van glorie. Eén dag waren we wereldberoemd in Rotterdam. We kwamen met een bericht van wel een halve pagina groot in wat toen de grootste krant van de stad was, Het Rotterdamsch Nieuwsblad.

Op een wonderbaarlijke wijze heeft dit krantenknipsel de stormen van de tijd doorstaan. Het is net als wij nu zelf zijn: vergeeld, verkreukeld en met plakband bij elkaar gehouden.

16. Jongens waren we, simpele jongens

Tot nog toe heb ik vrijwel alleen verteld over het varen. Maar meer dan de helft van de  negen weken die tocht geduurd heeft, hebben we ook gekampeerd. Al onze kampeer- en persoonlijke bagage was verdeeld over de twee kano’s. De gang van zaken was eigenlijk bij elke kanoreis hetzelfde. De eerste dagen moesten we alles meerdere keren in- en uitpakken om alles wat we bij ons hadden er in te proppen. Vooral Lex was er met zijn lenige lichaam een kei in om spullen ver voor- of achterin de kano’s weg te duwen. Maar na een paar dagen ging dat allemaal veel gemakkelijker. En tijdens deze lange reis konden we de tent, de slaapzakken, de kleren, het eten en al het andere er bij wijze van spreken gewoon in schoppen.

15. De Maas een mysterie

Camper voor kerkje in Troussey

Wat is de gedachte achter deze camperreis? Ten eerste wil ik proberen zo veel mogelijk de in 1965 gevaren kanotocht - op een vrachtschip van Rotterdam naar Bazel en peddelend terug - te volgen en zo te kijken of ik op de plaatsen kan komen waar ik bijzondere herinneringen aan heb. Verder wil ik kijken wat er in het gevaren traject hetzelfde gebleven is en wat veranderd. Het is natuurlijk onmogelijk om je het hele traject van een reis van meer dan 50 jaar geleden, die negen weken geduurd heeft en bijna 1000 kilometer lang was, te herinneren. Maar er waren bepaalde plaatsen die ik heel graag terug wilde zien en er ook moeite voor gedaan heb om die te vinden. Het eerste sluisje in Frankrijk bijvoorbeeld waar bleek dat we geen “Permit de Circulation” hadden. Of de lange tunnel waar geheel onverwacht doorheen moesten. Soms lukte dat, maar soms ook niet. Het bijzondere aquaduct heb ik niet gevonden. Het is waarschijnlijk ook niet bereikbaar over de weg. Ook het gebied in de Vogezen met de vele sluizen kort achter elkaar heb ik gemist. Jammer.

14. Sluizen, tunnels en een aquaduct

Het Marne-Rijn Kanaal kan ik met de camper vrij goed volgen. Het ligt in een landelijk gebied met veelal kleine en rustige wegen. Langs het kanaal rijden kan bijna nergens, maar ik kom er wel telkens via bruggen overheen. Meestal bij een sluisje. Ook kan ik bijna overal langs het kanaal wandelen. Zo krijg ik eigenlijk een veel beter idee van het Kanaal dan in 1965 toen we er op voeren.

Veel respect heb ik inmiddels voor de ingenieurs en de arbeiders van rond het midden van de 19^de eeuw. Het aanleggen van dit kanaal is een echt huzarenstukje geweest. Om te grote hoogteverschillen te vermijden moesten ze vooral in het bergachtig gebied van de Vogezen hele stukken berg weghakken. Maar in het gebied daar achter ligt het Kanaal voor een deel een heel stuk boven het land er omheen. Dus moesten ze het daar een heel eind ophogen. Zo konden ze het aantal sluizen tot een minimum beperken.

13. Wedstrijdje sluisdeur duwen en draaien

De eerste sluis in het Marne-Rijn Kanaal bij Straatsburg was inderdaad de eerste van een heel lange rij. Snel kwamen we in het ritme van ongeveer elke 5 kilometer een sluis. Maar toen we in het bergachtig gebied van de Vogezen kwamen, was het andere koek. Dagenlang zat er niet meer dan 100 meter tussen elke sluis. We hadden het gevoel meer omhoog dan vooruit te gaan. Helaas heb ik op mijn camperreis dat traject niet helemaal terug kunnen vinden. Met de kano’s deden wij er dagen over, maar over de weg bleek het om een betrekkelijk kleine afstand te gaan. Ik was de bergen alweer uit, voor ik het goed en wel in de gaten had.

12. Een gat in de tijd

Na een dag rust in Straatsburg pakten we alles weer in de kano’s om aan het tweede traject van onze reis te beginnen, het Marne-Rijn Kanaal. Dit kanaal loopt door bijna heel Noord-Frankrijk en is aangelegd in de tijd van Napoleon. Maar voor ons zijn alleen de eerste 200 kilometer belangrijk. Bij het plaatsje Troussey kruist dit kanaal namelijk de rivier de Maas. Dat is het begin van het derde traject, 700 kilometer tot aan Rotterdam.

11. Jeugdige onbevangenheid

Wat me het meest verbaast nu ik de kanotocht van meer dan 50 jaar geleden met de camper “overdoe”, is hoe we het lef hadden – of was dat jeugdige onbevangenheid? – om zo’n enorme en ook gecompliceerde reis vrijwel zonder voorbereiding te maken. En misschien is dat wel het meest bijzondere, ook nog tot een goed einde wisten te brengen. Hoe kan het bijvoorbeeld dat we helemaal geen waterkaarten bij ons hadden? Te duur of niet verkrijgbaar? Het kan allebei. Een waterkaart heb je nodig om de juiste weg te vinden.

10. Sluizen, Schepen en Schippers

Na een paar dagen passagieren in Bazel werden onze kano’s te water gelaten. Nauwelijks hadden we tijd om iedereen te bedanken en afscheid te nemen, want onmiddellijk sleurde de stroom ons mee. Hoe veel stroom er stond, merkten we vooral toen we met een rotvaart onder een brug door gezogen werden. Dit hadden we nog nooit meegemaakt. Maar we hadden kano-ervaring genoeg om hier snel mee te leren omgaan. En net toen we de slag te pakken hadden hoe we ons rustig mee peddelend de goede kant op konden laten duwen, was het afgelopen met de pret. Ineens was er helemaal geen stroom meer en moesten we weer zelf aan de bak.

9. Loreley, om nooit meer te vergeten

De heenreis met de camper heeft ongeveer net zo lang geduurd als 54 jaar geleden met het motorschip ZAMBESI, een ruime week. Daar moet ik wel een kanttekening bij plaatsen. Ik ben niet tot aan Bazel gegaan. Dat heeft twee redenen. Ten eerste is het heel moeilijk, zo niet onmogelijk, om met een auto dicht bij de Rijn te blijven. Sterker, de meeste tijd zie je de Rijn helemaal niet en vaak leiden de wegen – ook de kleinere wegen – je ver van de rivier af. Dus een reis over de weg met als doel het gevaren traject zo veel mogelijk te volgen, is eigenlijk niet realiseerbaar. 

8. Huizen van de Geschiedenis

Haus  der Geschichte

Twee dagen na het hervatten van mijn "herinneringstrip" was ik met mijn blikken blokhut in Bonn. Deze stad stond op mijn lijstje omdat daar het “Haus der Geschichte” staat. Na een rustige nacht op de camperplaats zat ik al vóór 9 uur op de fiets op weg naar mijn geschiedenisfeestje. Maar wat opviel was dat het op een gewone midweekse dag (woensdag) erg stil was. Er waren bijna geen auto’s en mensen op straat. Toen viel ook op dat de kantoren allemaal donker en leeg waren. Hoe kon dat? Een blik op mijn horloge verklaarde alles. Het was 1 mei, de Dag van de Arbeid. Hoe kon ik dat als zoon van een overtuigde communist na al die indoctrinaties nou vergeten? In Nederland doen we daar vrijwel niets aan, maar in Duitsland is het een “feestdag”. In ieder geval een vrije dag.

Even vreesde ik dat ook alle musea gesloten zouden zijn, maar dat was niet het geval. Alleen de openingstijd was één uur later.

7. De burgemeester van Wesel

Vroeger zag je hier en daar wel eens een echoput. Als kind ging je daar dan zo hard mogelijk in staan roepen: “Wie is de burgemeester van Wesel?”. Dan antwoordde de echoput met: “Ezel!” En dat vonden wij toen leuk.

6. Hoe Wilhelm een Willempie werd

Wilhelm II in vol ornaat

In het LVR-Niederrheinmuseum in Wesel heb ik de tentoonstelling bezocht over de teloorgang van het Duitse keizerrijk, met Wilhelm II als laatste heerser op de troon, en de overgang naar de evengoed tot mislukken gedoemde Weimar Republiek.  In die Wilhelm II ben ik al lang geïnteresseerd. Waarom? Dat is moeilijk na te gaan. Maar ik merk dat ik  een fascinatie heb voor historische en politieke schertsfiguren, zoals indertijd onze prins Bernard en nu Donald Trump. De hele wereld ziet dat het onbenullen en bedriegers zijn die een schijnwereld opbouwen en hun hele leven alleen maar bezig zijn om die illusie in stand te houden. Waar ik me het meest over verbaas is het volgende. Ten eerste kan ik niet goed begrijpen hoe het mogelijk is dat deze paljassen ondanks alles wat er om hen heen gebeurt in de door hen zelf of door anderen gecreëerde poppenkast blijven geloven. Met Trump zie je het weer voor je ogen gebeuren. En ten tweede, hoe het mogelijk is dat ze hun min of meer machtige positie kunnen behouden en vaak ook nog uitbreiden.

5: Een echte vakman

Het verbaast me een beetje dat ik tijdens het eerste gedeelte van deze reis niet zo vaak aan de vroegere kanoreis denk als ik gedacht had. Misschien komt dat omdat ik me van de tijd aan boord van de ZAMBESI weinig kan herinneren. Er gebeurde volgens mij ook niet zo veel. De meeste tijd zaten we op de brug, kletsten met de schipper of de matroos en keken naar de omgeving. In ieder geval weet ik wel dat het een relaxt Rijnreisje was.

4: Een stalen doodskist

Op de binnenplaats van het Rheinmuseum in Emmerich ligt een miniduikboot. Het lijkt een speelgoeddingetje, gemaakt door een hobbymannetje om op een mooie zondagmiddag een eindje mee te gaan spelevaren. Maar het jaartal dat er bij staat, plaatst alles in een ander licht. In januari/februari 1945 is deze 1-Mann-U-Boot Typ Biber in Lübeck gebouwd. In totaal zijn er 300 van dit soort schepen door de Duitse marine besteld. Tien exemplaren waren bestemd voor een missie in Emmerich. Maar de helft daarvan werd al tijdens het transport er naar toe door geallieerde bommenwerpers kapotgeschoten.

3: Fake history

Dag 2: Tolkamer – Rees (Dtsl)

Onze geschiedenisboekjes staan vol met wat ze tegenwoordig noemen “fake news”, of beter gezegd “fake history”. We hebben allemaal geleerd dat Karel Doorman bij de strijd tegen de Japanners aan het begin van de Tweede Wereldoorlog heeft gezegd “Ik val aan, volg mij”. Ook dat de Batavieren de Rijn af kwamen en ongeveer ter hoogte van waar nu Tiel ligt, eerst aan de noordkant aan land gingen, de grond bekeken, . . .

2. Varend en rijdend op weg

Dag 1: Rotterdam – Tolkamer

Op dit moment sta ik op een jachthaven, gelegen aan een inham van de Rijn in het plaatsje Tolkamer, vlak bij Lobith. Hier stroomt de Rijn volgens de schoolboekjes Nederland in. Morgen gaan we dat onderzoeken.

1. Kano- & Camperreis 1965-2019

Jongens waren we in 1965, 19 jaar oud, Lex en ik. Allebei studerend op de Gemeentelijke Kweekschool in Rotterdam. Maar wel jongens met een plan: een lange kanoreis maken. Op een vrachtschip wilden we ons van Rotterdam over de Rijn naar Bazel in Zwitserland laten vervoeren. Vandaar zouden we terug peddelen naar Straatsburg, daar het Rijn-Marne Kanaal opvaren tot het plaatsje Troussey, waar de Maas het kanaal kruist. En die helemaal afpeddelen terug naar huis.
Een ambitieus, maar zo op het oog simpel plan. Tenminste, zo keken we er toen naar, want van enige voorbereiding was vrijwel geen sprake. Een vergissing, zoals onderweg zou blijken.