Ardennenoffensief - Deel 2: Woorden versus daden

Tijdens een oorlog vinden de meest onvoorstelbare gebeurtenissen plaats in een bandbreedte tussen heldendaad en misdaad. In een fractie van een seconde moeten soldaten beslissen of ze later op een heldendaad of een misdaad kunnen terugkijken. Maar het vreemde is dat later, na de oorlog, die gebeurtenissen vaak heel anders de geschiedenis in gaan dan de ervaring en de emotie die de betrokkenen er toen bij gehad hebben. 
Wie in de verhalen van na de oorlog tot held gebombardeerd werd om wat hij gedaan had, maakte daar zelf later nogal eens relativerende opmerkingen over. Maar hetzelfde deden de plegers van gruweldaden Zij probeerden dat later vaak te ontkennen of redenen en omstandigheden aan te voeren waardoor het misdrijf min of meer te verontschuldigen was.

Zo is het ook gegaan tijdens het Ardennenoffensief. Ik wil er twee personen uitlichten. De eerste is van generaal Anthony McAuliffe die de verdediging van het omsingelde Bastogne (= Bastenaken) succesvol geleid heeft. Bastogne is als strategisch knooppunt van wegen van het allergrootste belang. Voor de Duitsers essentieel voor een vlotte doorgang naar de Maas en verder naar Brussel en vooral Antwerpen. De Amerikanen beseffen dit en zetten alles op alles om Bastogne niet te laten vallen. Als de stad helemaal omsingeld is, de munitie bijna op en de situatie feitelijk uitzichtloos is, komt een delegatie van de Duitsers met een zorgvuldig geformuleerd schriftelijk voorstel voor een eervolle overgave van de Amerikanen om de levens van veel soldaten en burgers te sparen.
MacAuliffe denkt dat er nog genoeg kansen zijn om het vol te houden. Hij rekent op hulptroepen die onderweg zijn. Hij verkreukelt de brief en zegt tegen de officier die hem het voorstel overhandigt: "Aw, nuts". 'Nuts' is een vrijwel niet te vertalen term, die je kunt duiden als "aan me nooit niet". De officier vraagt of hij dat antwoord aan de Duitsers mag geven en MacAuliffe gaat daar mee akkoord. 
Als de Duitse boodschappers dit antwoord horen, begrijpen ze er niets van en vragen de officier wat dat betekent. Die geeft een vrije vertelling met: "Loop naar de hel". Het antwoord van de beledigde Duitsers hierop is een moordend bombardement op de stad. Achteraf bekeken lijkt mij dit niet zo´n handig antwoord, omdat het waarschijnlijk onnodig veel mensenlevens heeft gekost. Maar het korte, krachtige en heldhaftige (?) antwoord "Nuts" van MacAuliffe is wel de geschiedenis in gegaan als de redding van Bastogne en een heldendaad van MacAucliffe. Dat hij later zelf gezegd heeft dat hij niet "nuts" maar "shit" gezegd heeft, doet helemaal niet meer ter zake.

De hoofdpersoon in het volgende verhaal is Joachim Peiper, Obersturmbahnführer bij de SS, een gelouterd militair en protegé van Hitler. Als commandant van de zesde pantsereenheid had hij een belangrijke rol bij de aanval op Antwerpen door de Ardennen. Zijn taak was om met zijn eenheid als stormram te fungeren door de vijandelijke linies. Tijd was tijdens het Ardennenoffensief zijn grootste vijand.
Peiper was een overtuigde nazi. En net als Hitler waar het zijn tegenstanders betrof had hij geen enkele hinder van ook maar het minste spoortje geweten. Het doel heiligde ook bij hem alle middelen. 
Tijdens zijn tocht door de Ardennen - maar ook bij andere Duitse veldslagen - begaan hij en zijn mannen meerdere zware oorlogsmisdaden. Onderweg naar de Maas executeert hij (of laat dat doen) bij een kruispunt bij het plaatsje Malmedy tientallen ongewapende Amerikaanse krijgsgevangenen. En als de doortocht door de Ardennen meer en meer vastloopt door tegenstand en gebrek aan brandstof worden (uit frustratie?) vele Belgische burgers die per ongeluk zijn pad kruisen zonder pardon doodgeschoten.

Als Peiper zich na de oorlog voor zijn daden moet verantwoorden bij de Malmedy trials wil ook hij net als MacAuliffe dat wat hij gedaan heeft met woorden een andere lading geven. Aan de ene kant probeert hij het beeld dat hij van zichzelf heeft als dapper en loyaal soldaat in stand te houden door te melden dat hij verantwoordelijk is voor alles wat zijn manschappen tijdens de oorlog gedaan en misdaan hebben. Een loze mededeling, want dat is feitelijk zo. Maar tegelijkertijd doet hij in dat verhoor niets anders dan zijn daden ontkennen en keiharde leugens verkopen in de sfeer van "niet geweten", "geen tijd", "geen risico nemen". 

Tot op zekere hoogte heeft hij daar succes mee. Zijn doodstraf wordt later omgezet in levenslang en in 1956 wordt hij wegens goed gedrag vrijgelaten. Maar Peiper kan niet rustig leven. Hij weet dat hij te veel het gezicht is van de oorlogsmisdaden van de Nazi's. In 1976 gebeurt het onvermijdelijke. Peiper wordt door een gewapende groep die zich de Avengers noemt vermoord. En zijn huis met molotovcocktails in brand gestoken. Of andersom, dat is niet duidelijk, want de daders worden nooit gevonden. Misschien is er ook niet al te fanatiek gezocht ...